Kocaeli Bitkileri

Âlem

Plantae (Bitkiler)

Takım

Caryophyllales (Karanfil takımı)

Aile

Amaranthaceae (Horozibiğigiller)

Cins

Amaranthus (Horozibiği)

Tanımı

Tek ya da çok yıllık otlardan oluşan bir cinstir. Yapraklar almaşlı dizilişli, uzun saplı, basit, kenarları düz ya da dalgalıdır. Çiçek durumu talkım, bırakteli, tamamı ile sıkı ya da gevşek olarak koltuksal ya da başak formundadır. Çiçekler tek ya da iki evciklidir. Çiçek örtüsü bölümleri üç ila beş arası sayıda, serbest ya da tabanda birleşik ve zarsıdır. Ercikler serbesttir. Tepecik iki ila üç arası sayıdadır. Meyve kuru bir kapsül olup kendi kendi açılmaz. Tohumlar genellikle siyah renkli ve parlaktır. Kamuoyunda bilinen otlar olup (örneğin mancar adıyla), bazı türleri çiçek kurulu nedeniyle mezarlık alanlara dikilmekte, bazı türleri de toplanıp tüketilmektedir. Çiçek ve meyveler tek başlarına gösterişsizdir, ancak çiçekler ve meyveler küme halinde bulunduğundan dikkat çekicidirler. Bitkilerin çiçeklerinin uzun süre kalması ile zor tabiat şartlarını tolere edebilmeleri nedeniyle mezarlıklarda sıklıkla gözlemlenmiştir. Bitki ölümsüzlüğü, sadakatı ve istikrarı simgeler. Kocaeli’de görülen bütün Amaranthus türleri Amerika kıtası orijinlidir (neofit). Avrupa ve Avrasya’nın ılıman bölgeleri boyunca istilacı tür kimliğine sahip olan bu türler Kocaeli’nde de doğallaşmışlardır. Türkiye’nin doğal bitkisi olmakla birlikte Kocaeli’nde görülmeyen Amaranthus blitum (hoşkuran) ve uzakdoğu orijinli Amaranthus tricolor (alacaibik) geleneksel tıpta kullanılan bitkilerdir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca solmaz çiçekli anlamına gelir. Çiçeklerin kesildikten sonra bile uzun süre canlılığını korumalarına işaret eder. Bu isim aynı zamanda yaz ayları başlarında Kocaeli’nde çiçekçilerde ya da pazarlarda sıklıkla horozibiği etiketi ile satılan Celosia türlerini de kapsar. Dilimizdeki “horozibiği” kelimesi Celosia cinsinin İngilizce yaygın adı olan “cockscomb”un tercüme edilmesi ile elde edilmiştir.

Anahtar

1. Çiçekler terminal ya da koltuklarda başak ya da bileşim salkımda

2. Çiçek örtüsü bölümleri 3-4; kapalı meyve

3. Meyve (uç dahil) 1-1,5 mm, çiçek örtüsünden uzun değil ya da hafifçe uzun, güçlü biçimde kırışık 4. viridis

3. Meyve 1,5-3 mm, çiçek örtüsünden belirgin biçimde uzun, pürüzsüz ya da hafifçe kırışık

4. Çok yıllık; gövde üst bölümde yoğun tüylü 5. deflexus

4. Tek yıllık; gövde boyunca tüysüz 6. lividus (blitum)

2. Çiçek örtüsü bölümleri 5; meyve enine açık

5. Çiçek örtüsü bölümleri şeritsi ya da kaşıksı, ucu küt ya da kesik 1. retroflexus

5. Çiçek örtüsü bölümleri ters yumurtamsı ila mızraksı, ucu sivri

6. Diş i çiçeklerin en uzun ikincil bırahtesi en azından çiçek örtüsünün iki katı uzunluğunda; çiçek durumu parlak yeşil 2. chlorostachys (hybridus)

6. Diş i çiçeklerin en uzun ikincil bırahtesi çiçek örtüsünün bir ila bir buçuk katı uzunluğunda; çiçek durumu koyu esmer yeşil 3. patulus (hybridus)

1. Çiçekler yaprak koltuklarında sıkışık halde

7. Çiçek örtüsü bölümleri (4-)5 7. blitoides

7. Çiçek örtüsü bölümleri 3-4

7. İkincil bırahte dikensi, çiçek örtüsünün iki katı uzunluğunda 8. albus

7. İkincil bırahte dikensi değil, çiçek örtüsünden daha uzun değil 9. graecizans