Amaranthus cruentus (Horozibiği)

Tanımı

50 ila 140 cm boylanabilen, tek evcikli ve tek yıllık bir bitkidir. Gövde dik, üst bölümde hafifçe havlı iken kalan bölümde çıplak, kırmızı ya da yeşil renkli ve sıklıkla aralıklı dallıdır. Yapraklar genellikle yeşil renkli, yumurtamsı ila yumurtamsı-mızraksı, baklavamsı, 5 ila 12 cm uzunluğunda, 3 ila 6 cm genişliğinde, kenarları düz, ucu sivri ya da küt, tabanı kamamsı, çıplak ya da hafifçe havlı, saplı ya da zaman zaman sapsızdır. Bileşik çiçek durumu terminal, saklım benzeri ve ana çiçek durumu 15 cm uzunluğunda, kırmızı ya da yeşil renklidir. Meyve kahverengidir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak orta Amerika orijinlidir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çoğunlukla tahrip edilmiş arazilerde, sulak alanların yakınlarında yol kenarında ve bazen de boş tarlalarda görülür. Kartepe ilçesinde gözlemlenmiştir. Haziran ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 800 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Gıda

Yapraklar ve genç fideleri ıspanak gibi tüketilebilir. Yapraklar vitamin (A ve C vitamini) ve mineral (demir ve kalsiyum) bakımından zengindir. Tohumlar toz haline getirilerek hamur işlerinde kullanılır.

Bilgi

Bitkiden sarı ve yeşil, kırmızı olan çiçek kurulundan ise kırmızı renkli boya elde edilir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca solmaz çiçekli anlamına gelir. Çiçeklerin kesildikten sonra bile uzun süre canlılığını korumalarına işaret eder. Bu isim aynı zamanda yaz ayları başlarında Kocaeli’nde çiçekçilerde ya da pazarlarda sıklıkla horozibiği etiketi ile satılan Celosia türlerini de kapsar. Dilimizdeki “horozibiği” kelimesi Celosia cinsinin İngilizce yaygın adı olan “cockscomb”un tercüme edilmesi ile elde edilmiştir. Tür adı Latince kan lekesi anlamına gelir. Türün çiçek durumunun kırmızı renkli (zaman zaman yeşil renkli de olur) olmasına işaret eder.

Türkçe adları

Dilimizde horoz ibiği ile bilinmektedir.

Tıp

İdrar söktürücü ve parazit düşürücüdür. Islatılarak yumuşatılan bitkiden elde edilen su uzuvlardaki ağrıları gidermek için uygulanır. Balla kaynatılmış kökü bebeklerde müshil olarak kullanılır. Saplarında elde edilen kül yaralara sürülür. Suda bekletilen yaprakları haricen tümörlere uygulanır.

Dikkat

Organik olmayan koşullarda yetişiyorsa yaprakları nitrat depolayabilir ve bu durumda tüketilmesi önerilmez. Bu durumda bitki otçul hayvanlara da zararlıdır. Nadiren de olsa polenleri alerjik reaksiyonlara neden olabilir.

Fotoğrafları

© Doğan, Hüseyin (2022). Kocaeli Bitkileri.