Amaranthus albus (Kömüş mancarı)

Tanımı

Tek yıllık, çıplak ya da tüysüzce ya da yapışkan havlı bir bitkidir. Gövde genellikle dik, yakından yükselici, nadiren neredeyse tamamen yatık, çok dallı, çalımsı bir görünüme sahip ve 10 ila 100 cm uzunluğundadır. Yaprak sapı, yaprak ayasını yarısı uzunluğundadır. Yaprak ayası ters yumurtamsı ila darca kaşıksı, 0,5 cm uzunluğunda, 0,5 ila 1,5 cm genişliğinde, tabanda daralıcı, darca kamamsı, kenarı düz ya da dalgalı ve ucu küttür. Çiçek kurulu koltuklarda, yeşil, beyazımsı yeşil ya da sarımsı renklidir. Dişi çiçeklerin bırahteleri bizsi ila şeritsi mızraksı, dar, 2 ila 3 mm uzunluğunda ve tepallerin iki katı uzunluğundadır. Dişi çiçekler üç tepallidir. Erkek çiçekler, dişi çiçeklerle karışık ve yine üç tepallidir. Torbacık elipsoit-ters yumurtamsı, 1,5 mm uzunluğunda ve tepallerle aynı uzunlukta ya da onları aşıcıdır. Tohum koyu kırmızımsı kahverengi ila siyah renkli, mercimek formunda, parlak ve 0,6 ila 1 mm uzunluğundadır.

Gözlem bilgileri

Bitki Kuzey Amerikalı orijinlidir ancak günümüzde ülkemizin de aralarında bulunduğu dünyanın büyük bölümünde doğallaşmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çoğunlukla tahrip edilmiş arazilerde, sulak alanların yakınlarında yol kenarında ve bazen de boş tarlalarda görülür. Karamürsel ilçesinde gözlemlenmiştir. Temmuz ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Gıda

Körpe bitki ve yaprakları pişirilerek tüketilir. Ispanak ikamesi olarak kullanılabilir, vitamin ve mineral açısından zengindir. Tohumlar çok besleyici olup çiğ ya da pişirilerek tüketilir. Bunlar öğütülerek ekmek yapımında kullanılır.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca solmaz çiçekli anlamına gelir. Çiçeklerin kesildikten sonra bile uzun süre canlılığını korumalarına işaret eder. Bu isim aynı zamanda yaz ayları başlarında Kocaeli’nde çiçekçilerde ya da pazarlarda sıklıkla horozibiği etiketi ile satılan Celosia türlerini de kapsar. Dilimizdeki “horozibiği” kelimesi Celosia cinsinin İngilizce yaygın adı olan “cockscomb”un tercüme edilmesi ile elde edilmiştir. Tür adı Latince beyaz anlamına gelir. Olasılıkla çiçek ya da gövde rengine dikkat çekmektedir.

Türkçe adları

Dilimizde kömüş mancarı adı ile bilinmektedir.

Dikkat

Organik olmayan koşullarda yetişiyorsa yaprakları nitrat depolayabilir ve bu durumda tüketilmesi önerilmez. Bu durumda bitki otçul hayvanlara da zararlıdır. Nadiren de olsa polenleri alerjik reaksiyonlara neden olabilir.

Bilgi

Bitkiden sarı ve yeşil renkli boya elde edilir.

Fotoğrafları

© Doğan, Hüseyin (2022). Kocaeli Bitkileri.