Agrostemma githago (Karamuk)

---

Anahtar kelimeler: Tıbbi bitki, Yenilebilir bitki, Zehirli bitki, Arkeofit bitki.

Dolaşım

Bitkiler › Karanfil takımı › Karanfilgiller › Buğdaykaramuğu › Karamuk

Dağılımı

Bitkin anavatanı kesin değildir (büyük ihtimalle doğu Akdeniz havzası), çok erken dönemde hububat tohumları vasıtasıyla eski dünyaya yayılmıştır. Günümüzde aynı yolla yeni dünyada da yaygındır. Ayrıca popüler bir süs bitkisidir.

Genel bilgiler

1 metre kadar büyüyebilir. Gövde dalsızdır. Yapraklar mızraksıdır. Çiçekler 5 cm yarıçapındadır ve genelde gövdenin ucunda bir tane olarak görülür. Çanak yaprağın beş adet dar tırtığı vardır ve taç yapraktan daha uzundur. 10 adet ercik görülür. İnce pembe çiçeklidir. Dik bir bitkidir ve ince tüylerle kaplıdır. Çiçekler kokusuzdur ve 25 ila 50 mm uzunluğundadır. Taç yapraklarda kesik kesik 2 ila 3 arası siyah çizgi bulunur. Yapraklar soluk yeşil renkli ve 45 ila 145 mm uzunluğundadır. Bunlar karşılıklı dizilişli ve sapsızdır. Meyveler yumurta şekilli kapsüldür. Tohumlar ağustos ve eylül ayları arasında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. Geçirgen ve gübresiz toprağı, güneşli ya da gölgeli bölgeleri tercih eder. -20 dereceye kadar dayanıklıdır. Tek seferde iki bin beş yüz tohum üretebilir. Tohumlar 2 ila 3 haftada çimlenir. Tohumlar tazeliğini kısa sürede yitirir. Taç mor renklidir. Çanak kaynaşık ve beş lobludur.

Gözlem

Daima hububat tarlalarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir.

“Fakat sen ne kadar zarif bir sanat eserisin ey Sirac el-Kutub.” -Sanavberi.

Etimoloji

Cins adı Latince “çayır tacı” anlamına gelir. Cinsin Roma uygarlığında taç olarak kullanılmasına işaret eder. Bitkinin dilimizdeki karşılığı olan “buğdaykaramuğu”ndaki ilk kelime bitkinin genellikle buğday tarlalarında görülmesine işaret eder. Bitkinin geleneksel adı sadece “karamuk”tur, Kâşgarlı Mahmud, Pir Mehmed, Abdulvehab bin Yusuf ve Hekim Beşir Çelebi gibi isimler bitkiden karamuk olarak bahseder. Muhtemelen “karamuk” kelimesi aynı listede Berberis cinsi için kullanıldığı için başına buğday kelimesi eklenmiştir. Karamuk, Türkçe “kara tane” anlamına gelir, A. githago’nun tohumları da siyah renklidir. Tür adı Latince “çörekotuna benziyor” anlamına gelir. “Gith” kelimesi Roma uygarlığında çörek otunun (Nigella sativa) adıdır, bitkinin tohumları çörek otu tohumlarını andırır. “gith” kelimesi büyük olasılıklı Antik Mısır orijinlidir.

Mutfak

Yaprakları pişirilerek tüketilir.

Geleneksel tıp

Tohumlar idrar söktürücü, öksürük giderici, balgam söktürücü ve parazit düşürücü olarak kullanılır. Geleneksel olarak kanser ve siğil tedavisinde kullanılmıştır. Tohumlarından homeopatik ilaç üretilmiştir. Felç ve gastrit tedavisinde yararlı olduğu rapor edilmiştir.

İbn-i Sînâ: Tohumları kullanılır. Başa uygulandığında baş ağrısını giderir. Yara iyileştiricidir. Burun kanamasını durdurur. Akrep zehrine karşı panzehir etkisi gösterir. Tohumlarının akrebin üzerine serpilmesi halinde akrebin hareketsiz kalacağı iddia edilir.

Birunî: Kusturucudur. Akrep zehri kaynaklı bilinç kaybında kullanılır.

Abdulvehhâb bin Yusuf: Kadınlarda hamile kalamama sorunlarında başvurulur.

Dikkat

Bitkinin tüm parçaları zehirlidir. Tohum ve yapraklar saponin benzeri zehirli maddeler içerir. Gebelik ve emzirme dönemlerinde uzak durulmalıdır.

Fotoğrafları

Literatür

Species Plantarum 1: 435. 1753. L.