Agrostemma githago (Karamuk)

Tanımı

1 metre kadar büyüyebilir. Gövde dalsızdır. Yapraklar mızraksıdır. Çiçekler 5 cm yarıçapındadır ve genelde gövdenin ucunda bir tane olarak görülür. Çanak yaprağın beş adet dar tırtığı vardır ve taç yapraktan daha uzundur. 10 adet ercik görülür. İnce pembe çiçeklidir. Dik bir bitkidir ve ince tüylerle kaplıdır. Çiçekler kokusuzdur ve 25 ila 50 mm uzunluğundadır. Taç yapraklarda kesik kesik 2 ila 3 arası siyah çizgi bulunur. Yapraklar soluk yeşil renkli ve 45 ila 145 mm uzunluğundadır. Bunlar karşılıklı dizilişli ve sapsızdır. Meyveler yumurta şekilli kapsüldür. Tohumlar ağustos ve eylül ayları arasında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. Geçirgen ve gübresiz toprağı, güneşli ya da gölgeli bölgeleri tercih eder. -20 dereceye kadar dayanıklıdır. Tek seferde iki bin beş yüz tohum üretebilir. Tohumlar 2 ila 3 haftada çimlenir. Tohumlar tazeliğini kısa sürede yitirir. Taç mor renklidir. Çanak kaynaşık ve beş lobludur.

Gözlem bilgileri

Bitkin anavatanı kesin değildir (büyük ihtimalle doğu Akdeniz havzası), çok erken dönemde hububat tohumları vasıtasıyla eski dünyaya yayılmıştır. Günümüzde aynı yolla yeni dünyada da yaygındır. Ayrıca popüler bir süs bitkisidir. [Harita, Sinonimler] Daima hububat tarlalarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Gıda

Yaprakları pişirilerek tüketilir.

Tıp

Tohumlar idrar söktürücü, öksürük giderici, balgam söktürücü ve parazit düşürücü olarak kullanılır. Geleneksel olarak kanser ve siğil tedavisinde kullanılmıştır. Tohumlarından homeopatik ilaç üretilmiştir. Felç ve gastrit tedavisinde yararlı olduğu rapor edilmiştir.

Etimoloji

Cins adı Latince çayır tacı anlamına gelir. Cinsin Roma uygarlığında taç olarak kullanılmasına işaret eder. Bitkinin dilimizdeki karşılığı olan buğday karamuğundaki ilk kelime bitkinin genellikle buğday tarlalarında görülmesine işaret eder. Bitkinin geleneksel adı sadece karamuktur, Kâşgarlı Mahmud, Pir Mehmed, Abdulvehab bin Yusuf ve Hekim Beşir Çelebi gibi isimler bitkiden karamuk olarak bahseder. Muhtemelen karamuk kelimesi aynı listede Berberis cinsi için kullanıldığı için başına buğday kelimesi eklenmiştir. Karamuk, Türkçe kara tane anlamına gelir, A. githago’nun tohumları da siyah renklidir. Tür adı Latince çörekotuna benziyor anlamına gelir. Gith kelimesi Roma uygarlığında çörek otunun (Nigella sativa) adıdır, bitkinin tohumları çörek otu tohumlarını andırır. Gith kelimesi büyük olasılıklı Antik Mısır orijinlidir.

Türkçe adları

Dilimizde buğday çiçeği, buğday karamuğu, karamuk ve katır çiçeği adı ile bilinmektedir.

Dikkat

Bitkinin tüm parçaları zehirlidir. Tohum ve yapraklar saponin benzeri zehirli maddeler içerir. Gebelik ve emzirme dönemlerinde uzak durulmalıdır.

Fotoğrafları

© Doğan, Hüseyin (2022). Kocaeli Bitkileri.